Bộ trưởng Nguyễn Chấn và dấu ấn khởi đầu ngành Dầu khí Việt Nam

Ngày 3/9/1975, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị quyết số 170/CP thành lập Tổng cục Dầu khí, trực thuộc Hội đồng Chính phủ trên cơ sở hợp nhất các tổ chức làm công tác dầu khí ở Tổng cục Địa chất, Tổng cục Hóa chất và các tổ chức làm công tác này hiện có ở miền Nam Việt Nam, đánh dấu sự ra đời ngành Dầu khí.

Khởi đầu gian nan

Ông Nguyễn Chấn là Tổng cục trưởng đầu tiên của Tổng cục Hóa chất được thành lập ngày 19/8/1969 . Đây là thời điểm miền Bắc Việt Nam vừa trải qua đợt chiến tranh phá hoại đầu tiên do không lực Mỹ tiến hành từ 1964 đến 1968 .

Trong hoàn cảnh ấy, ông chỉ đạo chuẩn bị xây dựng ngành Dầu khí, một ngành công nghiệp mới mẻ có quan hệ mật thiết với ngành hóa chất. Ngành Dầu khí sẽ cung cấp cho các lĩnh vực hóa dầu và hóa hữu cơ nguồn nguyên liệu là dầu thô, khí thiên nhiên và các dẫn xuất sản phẩm trung gian để sản xuất ra phân bón, chất dẻo, sợi tổng hợp, sơn, chất tẩy rửa, cao su tổng hợp, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc nổ… Đề xuất của Tổng cục trưởng Tổng cục Hóa chất về việc xây dựng ngành Dầu khí đã được Chính phủ "bật đèn xanh".

Phát triển toàn diện ngành Dầu khí

Trên cơ sở đề xuất của Tổng cục Hóa chất, ngày 28/12/1970, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định 248/CP giao nhiệm vụ cho Tổng cục Hóa chất chuẩn bị cho công tác chế biến dầu khí và hóa dầu. Ngày 27/9/1971, Tổng cục Hóa chất trình Chính phủ: “Nhiệm vụ xây dựng, phát triển ngành dầu mỏ và khí đốt", bao gồm một số nội dung cần nghiên cứu, đồng thời xin phép thành lập Ban Dầu mỏ và Khí đốt trực thuộc Tổng cục Hóa chất với biên chế ban đầu 50 người.

Ngày 3/3/1972, Tổng cục Hóa chất ra quyết định thành lập Ban Dầu mỏ và Khí đốt (gọi tắt là Ban Dầu khí ) trực thuộc Tổng cục, với 7 nhiệm vụ:

- Nghiên cứu xây dựng quy hoạch, kế hoạch, phương hướng, biện pháp và chính sách xây dựng, phát triển ngành công nghiệp dầu mỏ và khí đốt của đất nước.

- Nghiên cứu, xây dựng các phương án kinh tế kỹ thuật khai thác, chế biến, vận chuyển, tàng trữ, sử dụng dầu mỏ, khí đốt và hóa dầu trước mắt và lâu dài.

- Nghiên cứu các đề tài khoa học kỹ thuật và thiết kế phục vụ yêu cầu xây dựng, phát triển và sản xuất của ngành công nghiệp dầu mỏ và khí đốt trên các mặt khai thác, chế biến, vận chuyển, tàng trữ, sử dụng và hóa dầu.

- Tổ chức tốt việc tiếp nhận sự giúp đỡ của nước bạn về khoa hoc kỹ thuật, xây dựng các công trình công nghiệp dầu mỏ và khí đốt, chuẩn bị tốt các điều kiện về cơ sở vật chất kỹ thuật, đào tạo cán bộ, công nhân…

- Quan hệ chặt chẽ với ngành địa chất, theo dõi nắm tình hình thăm dò về dầu mỏ và khí đốt để phục vụ cho công tác nghiên cứu và chuẩn bị tốt cho việc triển khai những công tác của Nhà nước và Tổng cục giao.

- Tổ chức nắm tình hình dầu mỏ và khí đốt của thế giới, đồng thời theo dõi nắm bắt tình hình dầu mỏ và khí đốt ở miền Nam để chuẩn bị cho sau này.

- Tổ chức công tác thông tin và phổ biến khoa học kỹ thuật công nghiệp dầu mỏ và khí đốt.

Từ cuối năm 1971, Ban Dầu khí đã phát hành Bản tin nhanh dầu khí mỗi tháng một số phục vụ lãnh đạo Đảng và Nhà nước cùng lãnh đạo các Bộ ngành Trung ương, và Nội san Dầu khí phát hành 3 tháng một kỳ từ năm 1973.

Ngày 5/12/1971, Việt Nam và Trung Quốc ký kết Nghị định thư về hợp tác kinh tế giữa hai nước, trong đó Trung Quốc viện trợ cho Việt Nam xây dựng một nhà máy lọc dầu, một kho trung chuyển dầu thô, một đường ống dẫn dầu và một bến cảng phục vụ nhà máy lọc dầu. Ngày 29/12/1971, Phủ Thủ tướng chỉ thị cho Tổng cục Hóa chất nghiên cứu phương án xây dựng nhà máy lọc dầu do Trung Quốc viện trợ.

Suốt năm 1972, mặc dù máy bay Mỹ đánh phá ác liệt các tỉnh miền Bắc, ông Nguyễn Chấn chỉ đạo Ban Dầu khí phối hợp với các đơn vị liên quan hoàn thiện các phương án xây dựng nhà máy lọc hóa dầu ở Việt Nam và báo cáo Lãnh đạo Tổng cục xem xét, góp ý trước khi trình Nhà nước.

Tháng 5/1973, Tổng cục Hóa chất trình Thủ tướng Chính phủ “Phương hướng xây dựng các nhà máy chế biến dầu mỏ và hóa dầu”. Trong đó dự báo nhu cầu dầu thô năm 1975 là 1,5 triệu tấn, năm 1985 là 7,5 triệu tấn; tới năm 1985 nên xây dựng 2 nhà máy lọc hóa dầu, một nhà máy hợp tác với Trung Quốc công suất 3 triệu tấn/năm, và một nhà máy hợp tác với Liên Xô và các nước khác có công suất 4,5 triệu tấn/năm; tổng đầu tư khoảng 790 triệu USD.

Trong giai đoạn 1972-1975, Ban Dầu khí biệt phái một số cán bộ kỹ thuật chuyên môn về máy, thiết bị, điện, điều khiển tham gia nghiên cứu, thử nghiệm, sản xuất thử một số sản phẩm dầu khí thay thế nhập khẩu và phục vụ nhu cầu nội địa: các kỹ sư công nghệ lọc hóa dầu; sản xuất thử muội than từ nguồn khí thiên nhiên tầng nông ở Xuân Thủy cho sản xuất săm lốp, mực in; sản xuất thử mỡ bôi trơn, tái sinh dầu nhờn; nghiên cứu sử dụng khí thiên nhiên làm chất đốt cho trại chăn nuôi, lò gạch, lò vôi ở Xuân Thủy…

Tuy thời gian không dài và mới triển khai được một số công việc dự kiến, nhưng Ban DK-TCHC đã khai mở một số lĩnh vực căn bản về lọc hóa dầu, chế biến và sử dụng khí thiên nhiên… mà sau này Tổng cục Dầu khí tiếp tục triển khai ở vị thế mới.

Đào tạo nguồn nhân lực

Từ cuối thập niên 1950, Bộ Đại học đã lựa chọn và cử nhiều sinh viên, nghiên cứu sinh, thực tập sinh khoa học đi đào tạo ở Liên Xô và các nước XHCN. Trong đó, chuyên ngành Dầu khí được đào tạo ở Liên Xô, Rumani và Đông Đức. Trong thập niên 1960, các Bộ ngành tiếp tục cử thêm các đoàn thực tập sinh đi thực tập tại các cơ sở sản xuất tương ứng ở các nước XHCN mà họ có thế mạnh đối với từng lĩnh vực. Tổng cục Hóa chất đã cử 2 đoàn thực tập sinh sang Rumani thực tập ở các nhà máy lọc dầu và liên hợp hóa dầu. Đoàn thực tập sinh lọc dầu gồm 5 kỹ sư và 10 kỹ thuật viên thực tập ở nhà máy lọc dầu Ploiesti và Teleajen chuyên sản xuất xăng dầu và dầu mỡ bôi trơn. Đoàn thực tập sinh hóa dầu gồm 5 kỹ sư và 10 kỹ thuật viên thực tập tại Liên hợp hóa dầu Brazil chuyên sản xuất các sản phẩm chất dẻo, xơ sợi tổng hợp và các nguyên liệu hóa dầu khác. Một số kỹ sư công nghệ và thiết bị dầu khí sau khi tốt nghiệp Học viện Dầu khí còn được cử đi thực tập nâng cao tay nghề giai đoạn 1972-1974 tại các cơ sở sản xuất ở Rumani (Nguyễn Xuân Nhậm, Bùi Đức Chiêm, Ngô Dương Hùng, Nguyễn Văn Vượng) và ở Algieria (Vũ Trọng Đức, Đỗ Văn Hà, Lê Quang Vinh, Lê Hữu Lạp, Cao Bá Chúc)…

Đội ngũ tiến sỹ, kỹ sư , thực tập sinh được đào tạo cả ở trong nước và nước ngoài là lực lượng nòng cốt của Ban DK-TCHC khi thành lập vào đầu năm 1972 và của Tổng cục Dầu khí khi được thành lập vào năm 1975.

Tổng cục trưởng Nguyễn Chấn thường yêu cầu các cán bộ phải tinh thông nghề nghiệp. Có lần, trong một cuộc họp của Tổng cục Hóa chất, ông tâm sự: thực tiễn cho thấy, những cán bộ chuyên môn và quản lý mà không hiểu biết tường tận công việc chẳng khác nào người “thong manh”. Những người “thong manh” hay bị vấp váp trên đường đi và còn làm khó cho người dắt mình.

Người thầy đáng kính

Tôi có may mắn được làm việc tại Ban Dầu khí ngay từ khi mới nhen nhóm vào cuối năm 1971 cho tới khi chuyển sang Tổng cục Dầu khí năm 1975. Qua những lần tiếp xúc, báo cáo công việc và thực hiện nhiệm vụ của ông giao cho Ban Dầu khí, tôi luôn có ấn tượng tốt đẹp về vị thủ trưởng Tổng cục Hóa chất đã khai mở con đường nghề nghiệp của mình. Năm 1971, ông đề nghị Thường trực Chính phủ điều động ông Nguyễn Văn Biên lúc đó đang là Ủy viên Ủy ban Khoa học Kỹ thuật Nhà nước sang Tổng cục Hóa chất làm Tổng cục phó phụ trách lĩnh vực mới là dầu khí. Năm 1975, ông Nguyễn Văn Biên được bổ nhiệm làm Tổng cục trưởng Tổng cục Dầu khí, được lịch sử ngành Dầu khí Việt Nam ghi nhận: “Ông là Tổng cục trưởng Tổng cục Dầu khí đầu tiên đã có công to lớn trong việc xây dựng nền móng của ngành Dầu khí Việt Nam”.

Cũng trong năm 1971, Tổng cục trưởng Nguyễn Chấn đã đề nghị Bộ trưởng Tạ Quang Bửu điều động TS. Nguyễn Đông Hải sang Tổng cục Hóa chất, giúp cho việc “chiêu binh” thành lập cơ quan mới là Ban Dầu khí. Với tinh thần hăng hái, đầy nhiệt huyết, trong một thời gian ngắn, ông Hải đã tập hợp được đội ngũ các tiến sỹ, kỹ sư, kỹ thuật viên, vừa hình thành tổ chức, vừa triển khai nhiệm vụ theo phong cách “vừa chạy, vừa xếp hàng”. Khi sang Tổng cục Dầu khí, với cương vị ban đầu là Phó vụ trưởng Vụ Kinh tế - Kỹ thuật và Hợp tác quốc tế, rồi Phó Giám đốc Công ty Dầu khí 2, ông Hải đã có những đóng góp rất đáng trân trọng cho ngành Dầu khí thời kỳ cuối thập niên 1970.

Tổng cục phó Tổng cục Hóa chất kiêm Phó Trưởng ban Ban Dầu khí - Tiến sỹ Hoàng Hữu Bình tốt nghiệp ở Đông Đức. Ông là tiến sỹ đầu tiên của ngành hóa chất Việt Nam được đào tạo ở các nước XHCN, đã có nhiều đóng góp cho định hướng phát triển hóa dầu của đất nước.

Ủy viên Ban DK-TCHC, Kỹ sư Trần Quang Vinh, khi thành lập Tổng cục Dầu khí được điều động vào miền Nam làm Hiệu trưởng Trường Công nhân kỹ thuật Bà Rịa cho tới lúc nghỉ hưu.

Các nhân sự được Tổng cục trưởng Nguyễn Chấn lựa chọn trong tập thể lãnh đạo Ban DK-TCHC đã có nhiều đóng góp cho sự phát triển của ngành Dầu khí Việt Nam. Ông đã đặt niềm tin đúng chỗ vào nhân tố con người, trong giai đoạn “vạn sự khởi đầu nan”. Đội ngũ cán bộ kỹ thuật và quản lý chúng tôi, tuy được đào tạo từ nhiều nước khác nhau, xuất thân từ nhiều vùng miền, ngôn ngữ chuyên môn chưa đồng nhất, cách suy nghĩ và làm việc mỗi người một khác, nhưng dưới sự chỉ đạo sắc sảo của Tổng cục trưởng và Ban lãnh đạo, các công tác luôn được tiến hành chủ động và hiệu quả trong mọi hoàn cảnh.

50 năm nhớ lại Ban Dầu mỏ - Khí đốt, các vị lãnh đạo của Ban đều đã về cõi vĩnh hằng nhưng dấu ấn khai mở ngành Dầu khí Việt Nam vẫn còn sống mãi.

(Nguồn: Bỳ Văn Tứ. Trang website Tập đoàn Dầu khí Việt Nam,

ngày 25/2/2022)